به نام خداوند جان و خرد
بافتهها در ادب فارسی تهیه و تنظیم : یوسف چالی تبار شفیعی
|
یادآوری : برای پرهیز ازطولانی شدن مطلب شواهد شعری و نثر حذف شده است. |
الف) بافتهها
01 ابریشم : پارچهای نفیس و گرانبها که از مادهای که کرم مخصوصی به نام کرم پیله به شکل نخ بسیار نازک و شفاف و مایل به زردی به دور خود ترشح میکند و با آن لانهی بیضیشکل میسازد، بافته میشود؛ چنانکه پس از جوشاندن و خفه کردن کرمها، از تارهای پیله برای بافتن پارچه استفاده میکنند. اطلس، حریر، پرند ( پرنیان ) از انواع ابریشم هستند.
02 اطلس : پارچهای که ابریشم میبافند و یک سوی آن براق است. نقش آن بیشتر ساده اما گاه منقش هم هست. به آن حریر ساده نیز میگویند. نقوش آن گلها ( بیشتر نیلوفر ) ، جانوران و پرندگان تخیلیو عجیب است.
03 برد : جامهای قیمتی و گرانبها از پشم شتر که خاص یمن بوده است.
04 بوقلمون : دیبای رومی که در اثر تابش نور خورشید، هر لحظه به شکلی درمیآید.
05 بَیرم: گونهای پارچهی ریسمانی است شبیه مثقالی عراق و شاید از آن نیز باریکتر و لطیفتر.
06 پرده: پارچهای بلند و بزرگ که در جلوی در خانهها میآویختند تا از دیده شدن درون خانه جلوگیری کنند، یا مانع نور خورشید شوند و یا حرارت خانه را نگه دارند. پس از آن به مجاز در معنی حجاب و پوشش به کار رفت. از پردههای زیبا و منقش برای تزیین تالارها و اتاقهای کاخ استفاده میکردند.
07 پرند/ پرن/ پرنیان : جامهی ابریشمین، حریر بینقش و ساده را پرند و حریر منقش را پرنیان گویند.
08 پلاس : پارچهای پشمین کلفت که درویشان از آن جامه پوشند و نیز چون کسی را ماتم بسیار میرسید، لباس از پلاس میپوشید.
09 حریر : جامهی ابریشمین، نوعی از ابریشم و پرند.
010 خز : جامهای ابریشمی یا جامهای از موی حیوان خز است.
011 خلعت : جامهای که پادشاه یا امیری برای بزرگداشت کسی به وی هدیه کند یا خود بر تن او پوشاند و آن سه پارچه است : دستار، جامه و کمربند.
012 خیش : پارچهای از کمبهاترین نوع کتان که از آن پرده و دستار سازند، پردهای که آن را میان خانه آویزند و حرکتش دهند تا خانه خنک شود.
013 دبیقی : نوعی پارچهی ابریشمین لطیف که منسوب به دبیق، دهکدهای در مصر ، است.
014 دیبا/ دیبه/ دیباه : پارچهی ابریشمین منقش یا حریر الوان
015 ستبرق : دیبای ستبر که به زر بافته باشند.
016 سَقِر لات/ سِقِرلاط/ سُقلات/ سُقِلات : جامهای پشمین، جامهی صوف که آن را نبات گویند و در روم بافته میشد.
017 سقلاطون/ سقلطون : نوعی جامهی ابریشمی زردوزی شده که آن را در بغداد میبافتند.
018 سُندُس : کلمهای یونانی است و به نوعی از دیبای لطیف و نازک و گرانبها گفته میشود.
019 شَرب : پارچهای از کتان نازک که بزرگان بر سر میبستند؛ این پارچه زردوزی نیز میشده و گرانقیمت نیز بوده است و بیشتر آن را در مصر میبافتند.
020 شَعر : نوعی پارچهی ابریشمین نازک. برخی گویند رنگ آن سیاه است. آن را دیبای سرخ و نرم هم گویند.
021 صوف : نوعی پارچهی پشمی
022 عتابی : نوعی پارچهی خشن و موجدار و راه راه با گلهای رنگارنگ که در محلهای در بغداد به نام عتابیه منسوب به یکی از افراد بنیامیه به نام عتاب میبافتند و به سبب آن محله، بدان پارچهها عتابی اطلاق میشده است. بعدها هر پارچهی موجدار راه راه را عتابی میگفتند. این پارچه را به زر نیز میآراستند.
023 قَصَب : پارچهای نازک و نرم از کتان و ابریشم که در هند مشهور بوده است. در قدیم معروف بوده که پارچهی کتانی در مهتاب قوت ندارند و با تابش نور ماه پاره خواهند شد.
024 قَرقوبی : پارچهای پشمین که در قرقوب ( مکانی میان بصره و کوفه ) میبافتند.
025 کتان : گیاهی از تیرهی کتانیان ( گیاه بومی نواحی مدیترانه، قفقاز، خاور نزدیک و خاور میانه ) که از پوست ساق آن پارچه تهیه میکردند.
026 کرباس : پارچهی سفید از پنبهی خشن که بیشتر جامهی زنان و مردان روستایی از آن است.
027 کمخار/ کمخا/ کمخاب : پارچهی منقش و رنگارنگ که خواب اندک دارد.
028 کمسان : نوعی پارچهی ابریشمین یا دیبای سبز که خاص کمسان ( روستایی در مرو ) بوده است. کمسان در قدیم به دیبابافی معروف بوده است. بیشتر چتر و سایهبان و هودجهای شاهانه را از آن میساختند.
029 مخمل : پارچهی نخی یا ابریشمی که یک روی آن صاف است و روی دیگرش پرزهای لطیف و نزدیک به هم و به یک سو خوابیده دارد.
030 مُبرم : پارچهای که محکم و دوتاه بافته شده باشد.
031 مُشجَر : پارچهی دیبایی که نقوش درختان یا هر یک از اجزای آن و میوهها را داشته باشد.
032 مُصمَت : پارچهای که یکدست و یکرنگ از ابریشم سفید باشد و پنبه و چیز دیگری در آن نباشد.
033 مُعَرج : پارچهای نفیس و خطدار با نقشهای پیچیده.
034 مُلحَم : نوعی پارچهی ابریشمی سفید که تار آن ابریشم و پود آن غیر ابریشم باشد.
035 وشی : پارچهای ابریشمی نقش و نگار دار که در شهر وش/ وخش ( از ترکستان ) میبافتند و گاه آن را زردوزی میکردند. به آن اطلس وشی و دیبای وشی میگفتند و در برابر مصمت، پارچهی یکدستسفید بود.
ب) جامهها
01 ازار/ ازار پای، لنگ، فوطه، چادر، زیرجامه، شلوار، تنبان در معنی لنگ، فوطه و چادر که آن را بر کمر میبستند.
02 اُکسون : جامهی سیاه قیمتی که بزرگان جهت تفاخر میپوشیدند.
03 پیراهن : جامهی نیمتنهای که زیر لباس بر بدن پوشند.
04 توزی: قبا و جامهای تابستانی بسیار نازک که از کتان بافند و منسوب به شهر توز از ناحیهی پارس است.
05 جامه: پارچهی بافتهی نادوخته و مطلق رخت پوشیدنی را گویند.
06 جبه : لباس بلند با آستین دراز و پیش ناشکافتهای که روی لباسهای دیگر پوشند.
07 چادر : پارچهای بلند که آن را زنان بر سر اندازند.
08 حُله : پوشاکی که همهی بدن را پوشاند. جامهی نو، رخت، ردا، قبا، ازار
09 خرقه: جامهی پارینه که از تکههای پاره دوخته شده باشد و نیز جبهی صوفیان است که با آداب مخصوص از دست شیخ میگرفتند.
010 خفتان : جامهی روز جنگ و گویا همان قژاکند و کژاکند است و آن جامهای بود که میان رویه و آستر آن را با ابریشم یا پشم بسیار میانباشتند و مانند لحاف میدوختند تا گذشتن از آن و رسیدن تیغ به بدن دشوار باشد.
011 دامن : قسمت کمر به پایین هر جامه چون پیراهن، قبا، ردا، کت، پالتو و نظایر آن را گویند و نیز قسمی جامهی زنانه است که تنها از کمر به پایین را پوشاند.
012 دُراعه : جامهای از پنبه یا پشم خشن که بر دوش افکنند و مرد و زن پوشند. بیشتر جامهی شیوخ و زاهدان است و به آن فوطه یا جبه نیز گویند.
013 دستار : دستمال، روپاک، مندیل (= پارچهای که با آن عرق و مانند آن را پاک کنند. ) ، شال سر ، عمامه و هر چه که بر دور سر از شال یا دیگر پارچهها به وضع مخصوص پیچند.
014 دق : نوعی لباس پشمینهی قیمتی که مویها از آن آویخته باشد و بافت مصری و رومی آن معروف است.
015 دلق : جامهی کهنه و ژنده را گویند.
016 ردا: بالاپوش، عبا و جبهای است که روی لباسهای دیگر پوشیده بر دوش اندازند.
017 زُنار : به طور کلی هر رشتهای را زنار گویند. ریسمانی است به ستبری انگشت از ابریشم که ذمیان نصرانی مجبور بودند که به امر مسلمانان بر میان بندند تا از مسلمانان شناخته شوند، چنانکه یهودیان مجبور بودهاند عسلی ( وصلههای عسلی رنگ ) بر لباس خود بدوزند. در کتابهای فارسی گاه زنار به کستی (= کشتی به ضم کاف ) زرتشتیان اطلاق شده است.
018 صدره : جامهی بیآستین که سینه را بپوشاند.
019 طیلسان : نوعی ردا که عربان، خطیبان و قاضیان بر دوش اندازند.
020 عمامه : پوششی است بر سر مردان و آن پارچهی درازی است که به دور سر پیچند و به آن دستار و مندیل نیز گویند. جنس آن از پشم، پنبه یا کتان است. عمامه در سراسر کشورهای اسلامی جز اسپانیای دورهی اسلامی رواج بسیار داشت، چنانکه میزان شخصیت و فضل افراد را بزرگی و کوچکی عمامهها تعیین میکرد. در دورهی خلفا، سپاهیان عمامهی سیاه و برخی از بزرگان عمامهی زرد بر سر میگذاشتند. از قرن هشتم عمامهی سبز نشان علویان و سادات بود و تا امروز عمامهی سبز و سیاه نشانهی سادات است.
021 فوطه/ لنگ/ ازار : چادر نگارین یا چادر خطدار. جامهای که از سند میآوردند.
022 قبا : جامهای که از سوی پیش باز است و پس از پوشیدن، دو طرف پیش را با دکمه به هم بپیوندند.
023 کُرتَه : پیراهن، قبای یکلا، لباسی که زیر جامهها پوشند. جامه یا قبای نیمتنه را نیز گویند که عربها سربال گویند.
یوسف چالی تبار شفیعی
چه باید کرد؟
|
تا جهان بود از ســــــــر آدم فراز |
|
کس نبود از راز دانــــــش بی‌نیاز |
در حالی‌که در دنیا به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت ١٢٠٠ پژوهشگر وجود دارد، در ایران این رقم کمتر از ٥٠٠ نفر است. یکی ازشاخص‌های توسعه‌یافتگی در دنیا تعداد پژوهشگران است به طوری که در کشورهای پیشرفته به ازای هر یک میلیون نفر حدود پنج هزار پژوهشگر وجود دارد. اعتبار و ارزش علمی و فرهنگی هر جامعه‌ای در جهان متناسب است با میزان مشارکت و سهم آن جامعه در ایجاد «مجموعه تمدّن بشری». براساس این نظریه، جوامع و کشورهائی که در آفرینش مجموعه تمدّن بشری سهم بیشتری داشته و دارند از اعتبار علمی و فرهنگی بالاتری نیز برخوردارند.
اگر از نظر تاریخی کشورهائی نظیر ایران، یونان، روم، چین و مصر به عنوان مهد تمدّن‌های باستان شناخته می‌شوند به این خاطر است که نقش این کشورها در مجموعه‌ی تمدّن باستان بسیار چشم‌گیرتر از نقش سایر جوامع بشری در آن دوران بوده است. دانایان و دانشمندان گذشته‌ی تاریخ، پایه‌گذاران علم و دانش امروزی هستند ولی سطح دانش آن‌ها نسبت به سطح دانش امروز پائین‌تر است. از سوی دیگر سرعت پیشرفت‌های علمی نیز در حال افزایش است و شاید بتوان گفت که شتاب علم نیز فزاینده است.
اگر دربیست سال پیش ادّعا میشد که دانش بشری در هر ده سال یک بار مضاعف میشود امروزه ادّعا میشود که در هر پنج سال یک بار این دانش دو برابر میشود؛ یعنی در هر پنج سال به اندازه‌ی مجموعه‌ی علوم و دانشی که از اوّل تاریخ بشریت پایه‌گذاری و ابداع شده است به این مجموعه اضافه میشود و این به معنای آنست که بخش عمده و اساسی پیشرفت‌های علمی بشر مدیون دستاوردهای شتابناک چند دهه‌ی اخیر جهانیان است.
امروزه کشورهای پیشرفته صنعتی با شتابی شگفت‌انگیز بر مجموعه‌ی دانش و تمدّن بشری می‌افزایند و به همان نسبت نیز خود را در استفاده از مجموعه امکانات موجود جهان محق می‌دانند. امروز، امکانات موجود جهان نه به نسبت جمعیت کشورها بلکه به نسبت میزان مشارکت هر کشور در افزایش دانش بشری از طریق تولید فرآورده‌های تکنولوژیک تقسیم میشود.
در چنین جهانی هر کشوری برای آنکه از قافله‌ی شتابان پیشرفت‌های علمی عقب نماند و برای آنکه بتواند از حقوق خود دفاع نماید هیچ راهی جز آنکه سهم مناسبی را در افزایش دانش بشری بعهده بگیرد ندارد و این مهم جز با پژوهش‌های دقیق و همه‌جانبه در تمامی عرصه‌های دانش تحقّق نخواهد یافت. ما هر چه‌قدر در مورد تحقیق و پژوهش سرمایه‌گذاری و کار کنیم کم است، زیرا همان‌گونه که پیش‌تر ذکر شد همهی تعالی‌ها و پیشرفت‌های بشر به برکت و در پرتو تحقیق است، می‌دانیم که با تحقیق بوده که انسان توانست بر بسیاری از مشکلات طبیعی و اجتماعی فائق آید. نیروی جاذبه و بیماری‌ها را بشناسد و بر آن‌ها غلبه کند. مسئله‌ی حمل و نقل و رفت و آمد را به سهولت برساند تا جایی که دهکده‌ی جهانی داشته باشد؛ یعنی، فاصله‌ها برداشته شود و هم اکنون دانشمندان پروژه‌هایی را در دست تحقیق دارند که حیرت‌آور است. ما برای تسریع در امر پژوهش باید برنامه‌ریزی کنیم تا ان‌شاءالله این فاصله‌ها را با شتاب بیشتری طی کنیم به خصوص اینکه فاصله‌ی ما با کشورهایی که بودجه‌های کلان برای تحقیقات صرف میکنند روز به روز، تصاعدی زیاد میشود. آینده از آنِ دانایان است و این دانایان هستند که در آینده بر جهان فرمان خواهند راند و دانایی نیز در سایه‌ی پژوهش بالیده و پرورده میشود.
علی امیرسلیمانی