به نام خداوند جان و خرد
گزارش عملکرد سه ماههی اوّل سال تحصیلی گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی شهرستان بابل آذر 1388
1) تهیّه و تنظیم تقویم اجرایی کار گروه آموزشی
2) تشکیل جلسات هفتگی گروه آموزشی در انجمن علمی معلّمان بابل
3) اطّلاع رسانی در زمینههای مختلف طی بخشنامهها و کلاسهای ضمن خدمت و نشست تخصّصی ؛با عناوین فراخوان مقاله نویسی، مسابقهی طرح درس نویسی، فراخوان نمونه سؤالات، ساخت محتوای الکترونیکی و ...
4) برگزاری نشست تخصّصی با سخنرانی و ارائهی نقشهی خاستگاه و تاریخ شاعران فارسی با استفاده از (IT)
5) معرّفی طرح آموزشی جدید؛ تلفیقی از سه رشتهی ادبیّات، تاریخ و جغرافیا به سازمان با عنوان « نقشهی خاستگاه و تاریخ شاعران فارسی»
6) درخواست تشویقی و حقّالزّحمه برای سخنران نشست تخصّصی
7) قدردانی زبانی و عرض تبریک به همکارانی که مقالاتشان در مجلّهی رشد ادب فارسی(شمارهی 91) به چاپ رسید
8) ارسال صورت جلسات هفتگی گروه آموزشی به سازمان
9) تهیه و تنظیم پاسخنامهی خودآزماییهای ادبیّات (3) عمومی برای استفادهی دانشآموزان و همکاران محترم و ارسال به مدارس
10) همکاری جدّی با آموزش نیروی انسانی در برگزاری کلاسهای دورههای دانشافزایی برای همکاران گروه
11) بازدید از مدارس (3مورد)
12) پیشبینی کارگاههای آموزشی با موضوعاتی مانند؛ طرح درس نویسی ، بررسی و تحلیل محتوای کتب درسی ، طرّاحی سؤالات و ارائهی یک درس
13) ادامهی انتشار مجلّهی ادبی صبا شمارهی (5)
14) معرّفی کتب منبع و تألیفات و تحقیقات همکاران در مجلّهی ادبی صبا
15) شرکت در جلسات استانی سرگروههای آموزشی در بابلسر
16) پیشبینی برگزاری نمایشگاه دست ساختهها و تألیفات و تحقیقات همکاران محترم و دانشآموزان
17) نقد و بررسی نمونه سؤالات ارسالی همکاران به گروه آموزشی و ارسال الگوی طرّاحی سؤال با نمونه سؤال برتر به مدارس و سازمان
18) تهیّه و تنظیم پاسخنامهی زبان فارسی (3) عمومی برای استفادهی دانشآموزان و همکاران محترم و ارسال به مدارس
«گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی بابل»
آذر 1388
تقویم اجرایی گروه آموزشی تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی شهرستان بابل سال تحصیلی 89-88
ماه | هفتهی اوّل | هفتهی دوم | هفتهی سوم | هفتهی چهارم | هفتهی پنجم |
مهر | آشنایی با اصول و سیاستگذاری کار گروه آموزشی | تهیّه و تنظیم تقویم اجرایی سالانهی گروه آموزشی ادبیّات فارسی | اولویتهای کار در گروه و ارسال بخشنامه برای دریافت مقالات و دستور کار نشست تخصّصی(1) | بازدید از مدارس بخشنامهی درخواست طرح نمونه سؤالات برای ارسال به مدارس و سازمان | |
آبان | نشست تخصّصی (1) | بازدید از مدارس | تهیّهی پاسخنامهی ادبیّات(3)عمومی | بررسی مقالات رسیده برای درج درگاهنامه | |
آذر | انتشار گاهنامهی ادبی صبا (ش5) | بررسی نمونه سؤالات ارسالی همکاران و ارسال به مدارس و سازمان | تهیّهی پاسخنامهی زبان فارسی (3) عمومی و ارسال بخشنامه برای دریافت مقالات | بازدید از مدارس بخشنامه برای دستور کار نشست تخصّصی(2) | |
دی | تحلیل محتوای کتاب آرایههای ادبی سوم انسانی | نشست تخصّصی (2) کارگاه آموزشی طرح درس نویسی | نقد و بررسی سؤالات امتحانات نهایی سوم | تحلیل و گزینش طرح درسهای رسیده و ارسال آن به سازمان | بازدید از مدارس |
بهمن | انتشار گاهنامهی ادبی صبا (ش6) | تحلیل و بررسی سؤالات نیمسال اوّل و گزینش برترینها و ارسال به سازمان | بازدید از مدارس ارسال بخشنامه برای دریافت مقالات علمی و دستورکار نشست تخصّصی (3) | تعطیل رسمی | |
اسفند | تحلیل مقالات علمی رسیده | نشست تخصّصی (3) کارگاه آموزشی طرّاحی سؤال زبان فارسی (3)عمومی | بررسی بارم بندی و بودجه بندی کتب سال سوم در امتحانات نهایی | بازدید از مدارس ارسال بخشنامه برای همایش شهرستانها و مناطق همجوار | |
فروردین | تعطیل رسمی | تعطیل رسمی | همایش شهرستانی با حضور مدیران و اعضای گروههای آموزشی شهرستانها و مناطق همجوار | گزینش و ارسال مقالات علمی به سازمان | تحلیل محتوا ی ادبیّات (3)عمومی |
اردیبهشت
انتشار گاهنامهی ادبی صبا (ش7)
پیشنهاد برای یک درس جدّی و ارسال دلایل به دفتربرنامه ریزی درسی باهمکاری سازمان
برپایی نمایشگاه تخصّصی دروس و دست ساختههای همکاران و دانشآموزان
بازدید از مدارس
بخشنامه برای دستور کار نشست تخصّصی(4)
خرداد
تحلیل و بررسی آزمون سراسری ادبیّات 88
نشست تخصّصی (4)
کارگاه آموزشی آرایههای ادبی
تهیهی گزارش عملکرد گروه و ارسال به سازمان
بازدید از مدارس
بازبینی اوراق امتحانی
آموزش آسان عروض (2)
با سلام وارادت مجدّد به محضرمبارک همهی همکاران فرهیخته ، به آگاهی می رسد که در شمارهی پیشین «گاهنامهی ادبی صبا» 14 نکته از نکات قابل توجّه در تعیین وزن شعر فارسی را برای سهولت در فرایند یاددهی و یادگیری درس عروض، یادآوری کردیم که آن نکات به آموزش تقطیع هجایی و املا یا خطّ عروضی پرداخته بود. اینک بنا به قولی که در آن شماره داده بودیم، نکاتی را که بیش تر برای آموزش تقطیع به ارکان عروضی و طبقه بندی اوزان شعر فارسی و اختیارات شاعری است، در زیر می آوریم. امید است که با اقبال همکاران گرامی مواجه گردد.
پس ازانجام تقطیع هجایی و نگارش واژهها با املا یا خطّ عروضی وعلامت گذاری هجاهابه صورت کوتاه( u )و بلند(- ) و زیر هم نویسی دومصراع بیت مورد نظر،با یک نگاه ،علامت های هجایی را به گونه ای جدا می کنیم که درصورت امکان از کنار هم قرار گرفتن هجاها، رکن عروضی تکراری به دست آید یا ارکان اوّلی با سومی ودومی با چهارمی تکرارشود. درغیر این صورت باید ارکان غیر تکراری به گونهای باشدکه بعداً بتوانیم در طبقه بندی اوزان شعرجای دهیم.
15 ) به مجموع چند هجا (حدّاکثر4هجا )یک رکن عروضی می گویند. مثال : u) - -)، (- - - u )، ( - u - -) و (- - u - )که به ترتیب نام هریک از این ارکان عروضی ( فعولن،مفاعیلن، فاعلاتن و مستفعلن ) است.
16) برای نامگذاری هریک از ارکان عروضی مانند اوزان صرفی عربی از سه حرف ( ف، ع،ل )استفاده می شود؛ مثلاً رکن (- - u )به ترتیب از سه هجای(فَ + عو + لُن)تشکیل شده است که معادل نوایی است. به جای هجای کوتاه از حروف« ف + -َ» و به جای هجای بلند اوّلی ازحروف« ع + مصوّت بلند(و)» و به جای هجای بلنددومی ازحروف « ل+-ُ+ن» طبق الگوی ساختاری هجا در زبان فارسی استفاده می شود.
17) برای به دست آوردن ارکان عروضی لازم است هجاهای موجوددرمصراع یا بیت را به صورت4تا4تا یا3تا3تایا 4تا3تا یا 3تا4تا جدا کنیم تا بیانگرنظم میان هجاهاباشد؛ مثلاً، اگرهجاهای مصراع « آینه ار نقش تو بنمود راست » را به صورت 4تا 4تا جداکنیم، ارکان عروضی آن به صورت ( - uu - / - uu - /- u - )مفتعلن،مفتعلن،فاعلن در می آید.
18) همان طوری که در مصراع بالا به چشم می خورَد، در رکن پایانی ممکن است از یک تا چهار هجا باقی بماند، که در بخش طبقه بندی و نامگذاری اوزان به آن می پردازیم.
19) برخی ازارکان عروضی می توانند درآغازیامیان یا پایان مصراع بیایند؛ مانند(فعولن یا مستفعلن یا فع لن و...) بعضی از ارکان عروضی در آغاز و میان می آیند امّا در پایان مصراع قرار نمی گیرند؛ چون هجای پایانی آن ها کوتاه است و قبلاً گفته بودیم که هجای پایانی مصراع یا بیت همیشه بلند است.پس این ارکان را می توان ارکان عروضی غیر پایانی نامید. مانند( مستفعلُ، مفاعیلُ،فاعلاتُ و...) چند رکن عروضی که فقط در پایان مصراع واقع می شوند و در آغاز و میان مصراع نمی آیند ،و به آن ها ارکان عروضی پایانی می گویند،عبارتند از: فع(-)و فَعَل(u -)
20) بهترین ارکان عروضی یا درست ترین وزن به دست آمده، آن است که از ارکان تکراری حاصل شود .تا زمانی که ازجدا کردن هجاهای موجود، رکن های تکراری به دست می آید، تقسیم بندی هجاها در غیرآن صورت درست نخواهد بود؛مثال: تقطیع هجایی و تقطیع به ارکان مصراع « اگر تو زآموختن سرنتابی»تنها به صورت( - - u/u - - /u - - /u - -)درست است؛زیراکه از رکن تکراری( u - - // فعولن ) به صورت 3تا3تا جداکردن هجاهای موجود در مصراع حاصل شده است. وهرگونه تقسیم بندی دیگری غیراز صورت بالا در این مصراع غلط است. البته تکرار رکن اوّل با رکن سوم ورکن دوم با رکن چهارم در برخی از ابیات نیز درست است که دراین صورت هردوشکل3تا 4تا یا 4تا 3تا جداکردن هجاها درست است ؛مثال:
تقطیع مصراع( دل می رود زدستم صاحبدلان خدا را )به هردوشکل 3تا 4تا یا 4تا 3تا جداکردن هجاها درست است. ( - - u -/ u - - / - - u / - u - - )مفعول/فاعلاتن/مفعول/فاعلاتن یا ( - - u - / u - - / - - u - / (- - u مستفعلن/فعولن/ مستفعلن / فعولن
21) درهر مصراع حدّاقل دو رکن و حدّاکثر چهار رکن عروضی وجود دارد.در هر رکن عروضی میتواند یک تا چهار هجا باشد.
22) درهررکن عروضی سه هجای کوتاه و چهار هجای بلند کنار هم نمی آیند؛چون معادلی برای چنین ارکان وجود ندارد؛مثل: ( u u u- یا – u u u )هم چنین ( - - - - )
23) به ارکان عروضی تکراری در هر مصراع یا بیت « متّحدالارکان یا متّفق الارکان »؛ مثل (فاعلاتن/فاعلاتن/فاعلاتن/فاعلن ) و به ارکان غیر تکراری «مختلف الارکان یا ارکان متناوب » گفته می شود؛مثل (مفعول/ فاعلاتن/ مفعول /فاعلاتن)
24) به مجموع چند رکن عروضی، بحرعروضی می گویندکه همان نام وزن شعر است.درطبقه بندی اوزان ، مبنای نامگذاری وزن شعر، یک بیت است که مجموع تعداد ارکان موجود درآن ، با توجّه به نوع رکن عروضی نامگذاری می شود .
مثلاً نام وزن حاصل از چهار بارتکرار رکن« فعولن» در هر مصراع، بحر متقارب مثمّن سالم است.بنابراین وزن حاصل از تکرار رکن« فاعلاتن» بحر رمل و تکرار« مفاعیلن»بحرهزج و «مستفعلن» بحررجز نامیده می شود. غیر از ارکان سادهی مذکور، ارکان ترکیبی نیز وجود دارندکه برخی از آن ها عبارتند از:
مفعول فاعلاتن ( مستفعلن فعولن)= بحرمضارع اخرب مفاعلن فعلاتن = بحرمجتث مخبون
مفعول مفاعیلن = هزج اخرب فعلات فاعلاتن = بحر رمل مشکول
لازم به یادآوری است که مهم ترین ارکان عروضی شعر فارسی 19تاست .
پرکاربردترین وزن شعر فارسی « مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن » بحر مجتث مثمّن مخبون محذوف است. تا کنون در تعیین وزن شعر فارسی،به سبب رعایت تساوی و رویاویی هجاهای کوتاه و بلند، هیچ مشکلی در تطابق دو مصراع یک بیت وجود نداشت. امّا گاهی در تقطیع هجایی و خطّ عروضی با وجود رعایت تساوی هجاهای دو مصراع ، به رویا رویی هجاهای کوتاه و بلند برمی خوریم که موجب اختلاف وزن دومصراع یک بیت می شود .دراین صورت ناگزیریم که تغییراتی در تلفّظ یا وزن کلمات ایجاد کنیم تا وزن مناسب و هماهنگ حاصل شود.به این گونه تغییرات در تلفّظ و وزن که بنا به ضرورت ایجاد می شود، اختیارات شاعری می گویند. نگارنده امیدوار است که در شمارهی بعدی به مدد حضرت باری تعالی بتواند دربارهی « اختیارات شاعری » و انواع آن به طور مختصر و مفید توضیحاتی بنگارد.
«باآرزوی توفیقات روز افزون برای همهی همکاران فرهیخته»
جمعلی آهنگر سماکوش دبیر دبیرستان ها و مراکز پیش دانشگاهی شهرستان بابل