صبا

این وبلاگ مربوط به گروه زبان و ادبیات فارسی آموزش و پرورش شهرستان بابل است و به صورت گروهی اداره می شود.

صبا

این وبلاگ مربوط به گروه زبان و ادبیات فارسی آموزش و پرورش شهرستان بابل است و به صورت گروهی اداره می شود.

گزارش عملکرد سه ماهه ی دوم سال 89-88

« به نام خدا »

« گزارش عملکرد سه ماهه­ی دوم سال تحصیلی89-88 گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی شهرستان بابل اسفند 88»

1) فراخوان نشست عمومی

2) انتشار گاهنامه­ی ادبی صبا و ارسال آن به مدارس و سازمان

3) برگزاری نشست عمومی با ارائه­ی گزارش و اطّلاع­رسانی در ز مینه­ی طرح درس و مقالات داستانی

4) همکاری با واحد آموزش نیروی انسانی برای تشکیل کلاس ضمن خدمت(دوره­ی دانش افزایی همکاران)

5) دریافت و بررسی طرح درس­های ارسالی همکاران و ارسال آن­ها به سازمان و مدارس

6) بازدید از مدارس (2مورد)

7) ارسال یک مقاله با عنوان « سووشون با رویکرد اجتماعی» از خانم احمدی قاسم خیلی به سازمان

8) برگزاری نشست عمومی با موضوع کارگاه طرح درس نویسی زبان فارسی(1) برای شرکت در جشنواره­ی تدریس

9) تشکیل جلسات مرتّب هفتگی در انجمن علمی معلّمان بابل

10) نقد و بررسی سؤالات امتحانات داخلی نیم­سال اوّل(89-88) و ارسال آن به مدارس

11) تهیّه و ارسال گزارش عملکرد سه ماهه­ی دوم  وارسال آن به سازمان

« گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی شهرستان بابل»

اسفند88

گاهنامه ی ادبی صبا

«به نام آن­که همه­ی آزمون­ها به دست توانای اوست»

«نکاتی درباره­ی الگوی طرّاحی سؤال و نقد و بررسی نمونه سؤالات ارسالی همکاران رشته­ی زبان و ادبیّات فارسی بابل به گروه آموزشی»

با سلام و احترام خدمت همکاران فرهیخته­ی گروه زبان و ادبیّات فارسی شهرستان بابل و سپاس از همکاران محترمی که پیرو فراخوان گروه آموزشی، نمونه سؤالات طرّاحی شده را به گروه آموزشی ارسال نموده­اند،نتیجه­ی بررسی و تحلیل سؤالات برای استفاده­ی بیش­تر به شرح زیر ارائه می­گردد.

نظربه این­که هیچ سؤالی بدون عیب نیست و ارزیابی ما از سؤالات نیز کاملاً صائب نخواهد بود، شایسته است همکاران گرامی در طرح سؤال به چند نکته­ی کلیدی زیر توجّه ویژه نمایند:

الف) رعایت شکل و ساختار سؤال

-  مشخّصات سربرگ سؤال کاملاً نوشته شود؛ مانند نمونه­ی زیر

«به نام خدا»

  نام:         نام خانوادگی:    نام آموزشگاه:  فرهنگ   نام درس:  زبان فارسی (2) پایه­ی­تحصیلی: دوم   نوبت امتحان: نیم­سال اوّل 

 رشته­ی تحصیلی:  ادبیّات و علوم انسانی تاریخ آزمون:  24/10/88   ساعت آزمون: 8صبح  مدّت پاسخ­گویی:  70دقیقه  

ردیف

شـــــــــــــرح ســـــــــــؤال

بارم

 _ ترسیم جدول طرح سؤال مانند شکل زیرو پیوست آن به سربرگ؛چون تأثیرات مثبتی در پاسخ­گویی دانش­آموز به سؤال خواهد داشت

                                - ماشین نویسی کردن سؤالات ؛ تا سؤالات خوانا باشد و موجب سر درگمی دانش­آموزان و به هم خوردن نظم جلسه­ی آزمون نگردد.

-           رعایت درست نویسی(املا)و نکات نگارشی؛ چون غلط املایی و نگارشی از یک معلّم ، مستقیماً شخصیّت او را مورد هدف قرارمی­دهد. بنابراین درطرح سؤال رسم الخط کتاب رعایت شود؛ مثلاً نگارش یا»ی میانجی(خانه­ی­) و «ها»ی نشانه­ی جمع جدا نوشته شود.

-          رعایت حجم متناسب سؤال؛ زیادی صفحات و تعداد سؤالات موجب ملالت و دل­آزردگی دانش­آموز است و تأثیر منفی دارد.

-          رعایت  فاصله­ی  میان واژه­ای  و  میان حرفی در طرح سؤال

-          تقسیم­بندی سؤالات هر درس به بخش­ها یا قسمت­های مختلف با درج کلّ  بارم در مقابل هر بخش؛ مثلاً :

« درس زبان فارسی» به چهار بخش    و  « درس ادبیّات فارسی»  به شش قسمت زیر تقسیم­بندی می­شود ؛

                الف) زبان­شناسی (4نمره)                    الف) معنی و مفهوم نظم و نثر (6نمره)

      ب) دستور(8نمره)                              ب) درک مطلب(4نمره) 

       ج) نگارش(5نمره)                              ج) خودآزمایی(3نمره)       

                   د) املا و بیاموزیم(3نمره)                      د) لغت درجمله یا عبارت (2نمر)

                                                                         هـ) دانش­های ادبی(3نمره)؛ 

                                                                          شامل؛  تاریخ ادبیّات،آرایه و درآمد

                                                                                                    و) حفظ شعر(2نمره)

ب) محتوا و نکات فنّی سؤال

- رعایت سطوح شش­گانه­ی بلوم؛ (دانش،درک وفهم، کاربرد، تجزیه و تحلیل، ترکیب، قضاوت و ارزشیابی)

- رعایت پراکندگی سؤالات در تمام دروس( بودجه بندی سؤالات در هر درس)

- مطابقت بارم با پاسخ سؤال               - رعایت بارم­بندی قسمت­های مختلف سؤالات

- صراحت و روایی سؤال(گویا و بی­ابهام بودن) - مطابقت سؤال بامحتوای درس و انتظارات فرایند آموزش

-عدم استفاده ازاشعار و نثر سنّتی در سؤالات زبان فارسی   

- تأکید و توجّه به طرح سؤالات مفهومی و کاربردی

- بازبینی دقیق سؤال پس از طرح و نگارش سؤال و اصلاح غلط­های احتمالی          

در نمونه سؤالات ارسالی به گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی، برخی از نکات یادشده کاملاً رعایت شده و متأسّفانه بسیاری از موارد ساختاری و محتوایی در طرح سؤال نادیده انگاشته شده است که از همکاران انتظارداریم، تا با شرکت فعّال در نشست­های  گروه ، درنوبت­های بعدی سؤالات برتری  طرّاحی فرمایند.

        در برخی از سؤالات غلط­های نگارشی، املایی و تایپی به چشم می­خورد که ظاهراً همکار محترم، نگارش آن را به ماشین نویس واگذار کرده است و پس از طرح و نگارش، سؤالات  را  شخصاً  با دقّت مورد بازبینی قرار نداده است؛ مثال:

شرح سئوالات  = شرح سؤالات      ،   ادبیات و فارسی = ادبیّات فارسی    ، ... تا چیزی گیر خوشه چین­ها بیاد = بیاید

برو طواف دلی کن که کعبه­ی حمنفی است ... = برو طواف دلی کن که کعبه­ی مخفی است

روزی تفقّدی من درویش بینوارا = روزی تفقّدی کن درویش بینوا را

به نام آن خدای که پیغام او مفتوح فتوح است و ... =  به نام آن خدای که پیغام او مفتاح فتوح است و ...

بقدری مشعوف شدند ... = به قدری مشعوف شدند ...

خورده قسم اختران به پاداشمم = خورده قسم اختران به پاداشم

در میدان خانه گم کردیم صاحب­خانه را = در میان خانه گم کردیم صاحب­خانه را

بدین روز روز دنیا چوبی  عقلان مشو غرّه = بدین زور و  زر دنیا چو  بی­عقلان مشو غرّه ؛ عدم رعایت فاصله­ی میان واژه­ای

نگارش نامنظّم و درهم عبارات که صورت ناخوشایندی دارد و  برای چشم فراگیر خسته کننده است.

عدم مطابقت بارم با پاسخ سؤال؛ مثلاً  برای بازگردانی مصراع « تنی لرزلرزان و  رخ سندروس» (25/.نمره) مناسب نیست.

به جای طرح چند سؤال در سطح دانش از حیطه­ی شناختی ، بهتر است سؤالات کاربردی و مفهومی طرح شود؛ مثال

به جای انواع حماسه را نام ببرید . شایسته­ آن است که سؤال به این صورت  طرح شود:

نوع منظومه­های حماسی مقابل را بنویسید.     

        الف) خاوران نامه:                           ب) شاهنامه                           (5/.)

پراگندگی سؤالات درتمام دروس رعایت نشده است و برخی از دروس در طرح سؤال کاملاً نادیده انگاشته شد و خلاف آن، از برخی دروس چند نمره سؤال طرح شد.

سعی شود در سؤالات از فعل­های رفتاری استفاده شود؛ مانند  بنویسید ، مثال آورید، نام ببرید،و... تا قابل سنجش باشد.

از طرح سؤالات مبهم بپرهیزیم؛ مثال : صفت­های به­کار رفته در بیت بالا را مشخّص کنید.  چه نوع صفت ؟ از نظر جایگاه یا ساختمان یا معنی ومفهوم یا ...

 در آخرین قسمت این سؤال به جای « حفظ شعر» چنین آمده است : هـ - جاهای خالی را کامل کنید. بهتر آن است که این گونه نوشته شود:

 هـ ) حفظ شعر (2نمره)

= جاهای خالی را کامل کنید.

در همین سؤالات، نکات مثبتی از قبیل : رعایت تقسیم بندی عناوین سؤالات، ماشین نویسی کردن سؤال،رعایت بارم قسمت­های مختلف سؤال، ترسیم جدول سه ستونه و ... به چشم می­خورد.

در  نمونه سؤال دیگری آمده است که « هریک از واژگان مشخّص شده در شعر بالا نماد چیست؟ امّا در متن سؤال هیچ واژه­ای مشخّص یا برجسته نشده است.

در بخش حفظ شعر بعد از نقطه چین « ی» میانجی  .......... ی  یا حرف اضافه­ی « در» پیش از نقطه چین  کاملاً گویا ست که واژه­ی محذوف چیست؛ مثال:    غم این .................. ی چند / خواب در .................. تَرََم می­شکند.

همچنین همکار محترم بدون توجّه به بخش­نامه­های جدید ، قسمت حفظ شعر را (1نمره­ای) و خود آزمایی و درک مطلب را (8نمره­ای) طرح کرده­اند. که به ترتیب (2نمره) و (7نمره) در نظر گرفته شده است.

امید است این قطره­ای از دریا همکاران فرهیخته را به­کار آید

« گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی شهرستان بابل آذر 1388

شماره­ی پنجم

                                                                           آذر ماه 1388

                        با صبا افتان و خیزان می­روم در کوی دوست
              وز رفـیـقــان ره استـمـداد هـمّـت می­کـنـم

گاهنامه­ی ادبی             صــبــا

نشریه­ی گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی شهرستان بابل

مقدّمه                                                                                                   هیأت تحریریّه

آموزش آسان عروض (3)                                              جمعلی آهنگرسماکوش

چند خرده بر اهل خرد                                                سید محسن مهدی نیا چوبی

نکاتی درباره­ی الگوی طرح سؤال و نقد سؤالات ارسالی همکاران محترم به گروه آموزشی

آرایه­ی ادبی (1) آشنایی با چند اصطلاح           جمعلی آهنگرسماکوش

تقویم اجرایی گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی شهرستان بابل

معرّفی کتاب

نمودار ساختار واحدهای زبان در یک نگاه          غلامحسن  رضایی

گذری بر خوان هشتم                                      سیاوش یوسف نژاد 

 

 

مقدّمه

سلامی چو بوی خوش آشنایی                          بر آن مردم دیده بر روشنایی

 با سپاس صمیمانه از ذات اقدس باری تعالی که بار دیگر توفیق رفیق راهمان کرد تا بتوانیم گامی هرچند کوچک و ناچیز در راه ارتقای فرایند آموزش شهر و دیارمان برداریم و پنجمین شماره­ی گاهنامه­ی ادبی صبا را منتشر کنیم و سلام گرم و صمیمی و خدا قوّت برخاسته از سویدای دل ، به پیشگاه شما همکاران فرهیخته­ی گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی شهرستان بابل، که همواره مایه­ی مباهات و سرافرازی بوده­اید.

قبل از هر چیز در این شماره از محضر همه­ی همکاران محترم  گروه زبان و ادبیّات فارسی به مصداق بیت

« باصبا افتان و خیزان می­روم در کوی دوست                                  وز رفـیقـان ره استمـداد همّـت می­کـنـم »

درخواست می­شود که مثل همیشه ما را در انتشار این گاهنامه­ی ادبی صبا با ارائه­ی مقالات خود یاری دهند تا این نشریّه از بار علمی و ادبی چشم­گیری برخوردار گردد.

         از آن دسته از همکاران گرامی که با ارسال مقاله ما را در انتشار این نشریّه یاری کرده­اند، صمیمانه سپاس­گزاریم.

پس از فراخوان مقالات ، چشم داشتیم و داریم که همکاران دانشمند، با بذل توجّه ویژه به بخش­نامه­های ارسالی از گروه آموزشی،  ما را از توانمندی­های علمی و ادبی خود ، در قالب مقاله در این نشریّه  بهره مند گردانند تا بتوانیم در زمینه­های گوناگون علمی، ادبی،هنری،طرّاحی سؤال، طرح درس نویسی ،تحلیل محتوا و ارائه­ی درس، در نشست­های تخصّصی طرحی نو درافکنیم  و گام­های مؤثّرتر از گذشته برداریم . و بر این باوریم که این انتظار از شما کم­ترین امید ماست. باشد که همکاران فاضل در شماره­های بعدی این نشریّه، بیش از پیش با گروه آموزشی تعامل نمایند.

گفتنی است که برای ارسال مقالات به نکات زیر توجّه شود:

مقالات  ارسالی ماشین نویسی شده همراه با سی دی یا دیسکت باشد.

مطالب  مطابق با آیین نگارش، قواعد دستور و اصول علمی پژوهش و  مرتبط با محتوای کتب درسی باشد.

مسؤولیّت پاسخ­گویی به نقد خوانندگان بر عهده­ی نویسنده­ی مطالب است.

در صورتی که تایپ آن به دیگران واگذار می­شود، حتماً  پس از تایپ با دقّت مورد بازبینی قرار گیرد.

 همکاران دانشور می­توانند دیدگاه و پیشنهاد و انتقاد خود را به نشانی babol.adab@gmail.com  ارسال نمایند.

اعضای هیأت تحریریّه

سید محسن مهدی نیا چوبی

جمعلی آهنگرسماکوش 

  آموزش آسان عروض (3)         « جمعلی آهنگرسماکوش»

درشماره­های پیشین این گاهنامه­ی ادبی،درباره­ی تعیین وزن شعر فارسی، املای عروضی، تقطیع هجایی،تقطیع به ارکان، نام وزن و بحرعروضی، نکاتی فراخور تجربه­ی تدریس چند ساله در این درس، گردآوری و یادآوری شد که امید است همکاران فرهیخته را به­کارآمده باشد. نگارنده در این شماره، مختصراً درباره­ی مبحث مهمّ اختیارات شاعری، نکاتی را یادآور می­شود.

اختیارات شاعری

گاهی در تعیین وزن شعر فارسی،به سبب رعایت تساوی و رویاویی هجاهای کوتاه و بلند، هیچ مشکلی در تطابق دو مصراع یک بیت وجود ندارد. امّا گاهی در تقطیع هجایی و خطّ عروضی با وجود رعایت تساوی هجاهای دو مصراع ، به رویا رویی هجاهای کوتاه و بلند برمی خوریم که موجب  اختلاف وزن دومصراع یک بیت می شود .دراین صورت ناگزیریم که تغییراتی در تلفّظ یا وزن کلمات ایجاد کنیم تا  وزن مناسب و هماهنگ حاصل شود.به این گونه تغییرات در تلفّظ و وزن که بنا به ضرورت ایجاد می شود، اختیارات شاعری می گویند.

انواع اختیارات شاعری

اختیار شاعری خود به دو دسته­ی اختیار زبانی و اختیار وزنی تقسیم می­شود:

1)  اختیار زبانی 

همان طوری که گفته شد گاهی شاعر برای تعیین وزن مناسب شعر،یک تلفّظ را از میان دو یا چند تلفّظ بعضی از کلمات برمی­گزیند که به این انتخابِ تلفّظ کلمه از سوی شاعر،  اختیار زبانی شاعری گفته می­شود. اختیار زبانی خود به دو دسته­ی اصلی تقسیم می­شود که عبارتند از :

الف ) امکان حذف همزه :

 هرگاه در کلمات ترکیبی پیش از همزه حرف صامت باشد، به هنگام تلفّظ آن کلمه، می توان همزه را حذف کرد؛ مثلاً « پیش از= پیشَز ، دانش آموز = دانشاموز و  از این = اَزین» خوانده می­شود. همان طوری که می بینید در این واژه­ها همزه از تلفّظ افتاده است.

ب ) تغییر کمّیّت مصوّت­ها:

این مورد از اختیار زبانی شاعر خود به دو صورت زیر است؛

1)       بلند تلفّظ کردن مصوّت کوتاه در آخر واژه،  در صورتی که هجای مقابل آن بلند باشد؛ مثال :

بـِ       نا     مِ    خـُ     دا    وَنـ     دِ   جا   نـُ     خـِ    رَد

کـَ    زینـ   بَر   تـَ     رَنـ   دیـ   شـِ   بَر   نَگـ    ذَ     رَد

همان طوری که گفته شد در برخی موارد شاعر برای رسیدن به وزن درست شعر، می­تواند مصوّت کوتاه را بلند تلفّظ ­کند؛ مانند فردوسی که در بیت آغازین شاهنامه­، مصوّت­های کوتاه( ِ ) و ( -ُ ) را در هجاهای سوم و نهم مصراع اوّل به مصوّت بلند تغییرکمّیّت داد؛ چون هجاهای مقابل آن­ها هجاهای بلند بودند و این مصوّت­ها نیز  درآخرواژه قرار دارند.

2)      کوتاه تلفّظ کردن مصوّت بلند ، در صورتی که دو مصوّت بلند کنار هم باشد،شاعر می­تواند مصوّت بلند اوّلی

را به مصوّت کوتاه تبدیل کند؛ مثلاً اگر واژه­های « جادویی» با « عاقلی»  در بیتی روبه روی هم واقع شود، شکل تقطیع آن­ها چنین است:                                                 جا     دو    یی 

                                                 _       U     _     

                                                 عا      قِـ   لی 

                                                  _       U   _

پس هجای دو م « جادویی » به هجای کوتاه «دُ» تبدیل می­شود؛ چون هجای مقابل آن یک هجای کوتاه است و دو مصوّت « دو » و« یی» نیز کنار هم قرار گرفتند.

2 )  اختیار وزنی

گاهی نیز شاعر بدون این که در تلفّظ واژه­ها تغییری بدهد، کمّیّت هجا را تغییر می­دهدکه موجب تغییر وزن

می­شود. به این نوع از تغییر دادن وزن از سوی شاعر، «اختیار وزنی» اطلاق می­شود.               

اختیار وزنی شاعر نیز خود به چهار نوع عمده­ی زیر است که به ترتیب کاربرد آن­ها توضیح داده می­شود.

1)     هجای پایانی بیت یا مصراع همیشه بلند است. ( بلند بودن هجای پایانی):

هرنوع از انواع هجا در آخر بیت یا مصراع  واقع شود، همواره از نظر کمّیّت، یک هجای بلند محسوب می­شود. پس، امتداد هجا در پایان بیت یا مصراع همیشه برابراست؛ چون در این جایگاه هجای کوتاه  و هجای کشیده  هم یک هجای بلند شمرده می­شود. بنابراین در پایان بیت یا مصراع واژه­های « تو »که یک هجای کوتاه است با « دَر» که یک هجای بلند است با « دَرد» که یک هجای کشیده است، از نظر امتداد برابر و یکسان به حساب می­آیند.  

هجاهای « راست و طاست» در آخر بیت زیر مشمول این اختیار وزنی است:« آینه ار نقش تو بنمود راست خود// شکن آیینه شکستن خطاست» _  _                   

    2)    تبدیل « فعلاتن به فاعلاتن» در آغاز مصراع :

گاهی اتّفاق می افتد که پس از تقطیع درست شعر ، در رکن اوّل یکی از مصراع­ها رکن عروضی« فعلاتن» و در مقابل آن در مصراع دیگر رکن عروضی« فاعلاتن» به دست می­آید. در این صورت شاعر بدون آن که در تلفّظ کلمات تغییری بدهد، تنها در وزن شعر تغییر ایجاد می­کند و رکن عروضی « فعلاتن» را در آغاز یکی از مصراع­ها به رکن عروضی« فاعلاتن» تبدیل می­کند و عکس آن صادق نیست.

حا       لِ      دِل     با      تُ     گُف     تـَ      نَم      هـَ      وَ     سَست

   _      U    U        _       U     _      U         _      _    U      _

سُـ    خـَ      نِ     دِل    شـِ     نُفـ      تـَ      نَم      هـَ      وَ     سَست

 U       _    U        _     U      U     U         _       U      U      _

همان طوری که می بینیم در این بیت هجای کوتاه اوّل مصراع دوم ، بدون تغییر در تلفّظ « سُـ » به هجای بلند تبدیل می­شود و تنها علامت هجایی از کوتاه به بلند تغییر می­کند تا رکن «فعلاتن » به «فاعلاتن»  تبدیل شود.

نکته _ اگر اوّلین هجای رکن «فعلاتن» واژه­هایی مانند « تو،به، دو ،که، و...» بود در این صورت تبدیل «فعلاتن» به             « فاعلاتن» از نوع اختیار زبانی شاعر است نه اختیار وزنی؛چون مصوّت کوتاه در آخر چنین واژه­هایی طبق اختیار زبانیِ تغییر کمّیّت مصوّت­ها به هجای بلند تبدیل می­گردد؛ مثال:

«دو دهان داریم گویا همچو نی         یک دهان پنهانست در لب­های وی»

هجای اوّل مصراع اوّل (دُ ) یک هجای کوتاه است امّا چون در برابرهجای بلند (یک)در اوّل مصراع دوم واقع شد ، بنا به اختیار زبانی شاعر« تغییر کمّیت مصوّت­ها » ازنوع بلند تلفّظ کردن مصوّت کوتاه در آخر واژه، به هجای بلند تبدیل شده­است که این تغییر طبق اختیار زبانی صورت گرفته است و از نوع اختیار وزنی نیست.

3)   ابدال یا تبدیل دو هجای کوتاه به یک هجای بلند یا عکس آن در میان مصراع:

گاهی درمیان برخی از ابیات و مصاریع ممکن است ارکانی که دو هجای کوتاه کنار هم دارند، دو هجای کوتاه آن­ها درمقابل یک هجای بلند و یا عکس آن قرار بگیرد که در این صورت اختیار وزنی ابدال اتّفاق می­افتد. این اختیار وزنی معمولاً در ارکان ( فعلاتن)، ( مفتعلن )، (مستفعل) و ( فَعِلن)رخ می­دهد که سه رکن عروضی اوّل به رکن (مفعولن) و رکن آخری به رکن( فع لن) تبدیل می­شوند که عکس این تبدیل نیز ممکن است؛ مانند بیت زیر:

آمد نوروز هم از بامداد                 آمدنش فرّخ و فرخنده باد  

   آ  مَــد  نو  |    رو     ز   هـَ     مَـز |   با     مـ   داد 

   ـــ   ـــ   ـــ      ـــ    U   U  ــــ   |  ـــ     U   ـــ

            آ   مَـ  دَ     نَش |   فَر     رُ    خُ      فَـر | خُنـ   دِ     باد  

            ـ U U       ـ    |    ـ    U     U      ـ   |   ــــ   U    ـــ

همان­طوری که می­بینید،  هجای دوم مصراع اوّل (مَـد)یک هجای بلند است که  دوهجای کوتاه (مَـ   و  دَ )در مصراع دوم برابر آن واقع شده است. وقتی که تقطیع هجایی دو مصراع درست باشد،امّا تساوی هجاهای دو مصراع رعایت نشده باشد، در این صورت اختیار وزنی ابدال یا همان تبدیل دوهجای کوتاه به یک هجای بلند و عکس آن در میان مصراع رخ می­دهد. در چنین مواردی رکنی که کم­تر است به رکنی که در بیت بیش­ترین تعداد را دارد، تبدیل می­گردد؛ یعنی رکن (مفتعلن) دربیت بالا سه بار تکرار شده است ولی رکن (مفعولن ) فقط یک بار در آغاز مصراع اوّل بیت آمده است.پس (مفعولن) که در اقلّیت است به رکن ( مفتعلن )که در اکثریت است ،تبدیل می­شود.

در مصراع اوّل بیت مذکور سه اختیار شاعری به­کار رفته­است که به ترتیب عبارتند از: اختیار وزنی ابدال، در هجای دوم ، اختیار زبانی امکان حذف همزه در هجای ششم  و پرکاربردترین اختیار وزنی؛  بلند بودن هجای پایانی در پایان هر دو مصراع.

4)    قلب یا جابه جایی یک هجای بلند و کوتاه کنار هم در یک رکن عروضی بنا به ضرورت وزن شعر که معمولاً در ارکان عروضی (مفاعلن ) و (مفتعلن) اتّفاق می­افتد؛ مثال:

«کیست که پیغام من به شهر شروان برد    

                              یک سخن از من بدان مرد سخن­دان برد»

کیـ  ست  کِـ   پَیـ | غا مِ  مَن|  بِـ  شَهـ  رِ  شَر|  وان   بَـ   رَد

             یَک  سُـ   خَـ   نَـز| مَن بِـ  دان|  مَر  دِ  سُ  خَنـ| دان  بَـ  رَد

می بینیم که در رکن سوم مصراع اوّل رکن ( مفاعلن) و برابرآن در رکن سوم مصراع دوم رکن ( مفتعلن) آمده است. در این صورت آن رکنی که در اقلّیت است به رکنی که دربیت اکثریت دارد، تبدیل می­شود. بنابراین در این بیت شایسته آن است که رکن(مفاعلن)در مصراع اوّل به رکن ( مفتعلن) تبدیل شود. و وزن بیت چنین است:

مفتعلن| فاعلن| مفتعلن | فاعلن

نکته­ی 1)  مصوّت بلند « و» در کلمات تک هجایی همیشه بلند است جز در واژه­ی « سو » که بعد از آن مصوّت کوتاه باشد به­طوری­که ترکیب اضافی یا وصفی بسازد، « و» در « سو»  می­تواند به صورت مصوّت کوتاه تلفّظ شود؛ مثال :

 در کلمات ( مو، بو، مور، شور، دود، بود و ...  )مصوّت « و» همیشه بلند است امّا در ترکیب « سویِ من » و مانند آن « و »  می­تواند به صورت « ـــُـ » تلفّظ شود.   بنابراین ( سویِ من ) می­تواند به صورت­های زیر تلفّظ گردد؛

سو   یِ     مَن ( _ U _ )     یا  //  سـُ   یِ   مَن ( U U _ )  یا   //  سـُ   یِ  مَن  ( U _ _ )

نکته­ی 2)  « یـ » در کلمات ساده و کلماتی که به ضمیر پیوسته و شناسه و «ی» نسبی و مصدری متّصل می­شوند، همواره صامت است؛ مثال : اختیار ( اِخـ   تـِ  یا  ر  ) = ( _ U _ U) ، نیاز( نـِ   یا  ز  ) = ( ( U _U ، خیال ( خـِ یا  ل )= ( U _ U)

دانشجویم ( دا نِشـ  جو  یَم = _ _ _ _  ) ،  نیکو یی ( نیـ   کو   یی  = _ _ _  ) ، می گویم ( می   گو  یَم = _ _ _ )

 توجّه -  به چنین  «  یـ » در کلماتی مانند  ( دانشجویم ، نیکویی ، می­گویم و ... ) « یـ » وقایه یا میانجی و واسطه  نیز می­گویند.

نکته­ی3 )  اگر در کلمات غیر ساده  بعد از « ی » حرف همزه ( ا ) بیاید، مصوّت بلند (ی) به صورت مصوّت کوتاه تلفّظ می­شود و همزه در تلفّظ و خطّ عروضی حذف می­گردد؛ مثال : علی ای = عـَ  لِـ  یَی(UU ـ )، گیتی ای = گیـ  تـِ یَی( ـ U ـ )

نکته­ی4)  اگر در کلمات غیر ساده پیش از همزه « ن » ساکن بعد از مصوّت بلند باشد، حذف یا عدم حذف همزه تأثیری در کمّیت هجا ندارد ؛ مثال : «خون آشام» بدون حذف همزه( خون   آ  شا   م ) =   با حذف همزه   

( خو   نا     شا   م    زمین آسا ، مران از = مَـ  ران اَز  = مَـ  را   نَز  

    ــــ   ـــ  ــــ   U                                     U    _   _      U  _  _

طرّاحی آموزشی

به نام خدا 

نام درس:        پایه:      مدّت:       هدف کلّی:           نام دبیر:         نام آموزشگاه:      شکل کلاس:

مراحل تدریس

روش تدریس

مواد و وسایل آموزشی

فعّالیّت یادگیرنده

زمان به دقیقه

الف ) بخش مقدّماتی:

              

ب ) اجرای ارزش­یابی ورودی :

 

ج) ایجاد انگیزه:

 د ) ارائه­ی تدریس :

 

هـ ) خلاصه و جمع بندی:

و ) ارزشیابی پایانی:  

ز ) تعیین تکلیف :   

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

به نام خدا

نام درس:       پایه:       مدّت:       هدف کلّی:         نامدبیر:           نام آموزشگاه:               شکل کلاس:

اهداف رفتاری: درپایان این درس از فراگیران انتظار می­رود تا بتوانند:

الف) دانستنی­ها و مهارت­ها (حیطه­ی شناختی- مهارتی)

ب) نگرش­ها (حیطه­ی عاطفی)

     

 

رؤوس مطالب

هدف­های جزئی

دانش­آموزان پس از گذراندن این­درس­بتوانند:

ارزش­یابی ورودی (تشخیصی)

از دانش­آموزان انتظار داریم به سؤالات زیر پاسخ دهند.

  نتیجه       

+

+

+

+

+

ارزش­یابی پایانی

به نام خدا

                نام درس:                پایه:             مدّت:                     هدف کلّی:                            نام دبیر:                                 نام آموزشگاه:                        شکل کلاس:

مراحل تدریس

روش تدریس

مواد و وسایل آموزشی

فعّالیّت یادگیرنده

زمان به دقیقه

الف ) بخش مقدّماتی:

              

ب ) اجرای ارزش­یابی ورودی :

 

ج) ایجاد انگیزه:

 د ) ارائه­ی تدریس :

 

هـ ) خلاصه و جمع بندی:

و ) ارزشیابی پایانی:  

ز ) تعیین تکلیف :